Chú thích Võ_Tắc_Thiên

  1. ↑ Võ Tắc Thiên 武則天 cũng được Nguyễn Danh Phiệt trong sách Hồ Quý Ly; bản dịch năm 2004 của sách Quốc sử toản yếu của Nguyễn Huy Oánh; sách Thơ văn Lý-Trần, Tập 3 của Viện Văn học đọc là Vũ Tắc Thiên.[4][5][6]

Nguồn dẫn

  1. ↑ Hết hồn với dung mạo thực sự của Võ Tắc Thiên
  2. ↑ Tên này là do Đường Thái Tông ban cho.
  3. ↑ Academia Sinica - Chuyển hoán Trung Tây lịch
  4. ↑ Nguyễn Danh Phiệt, Hồ Quý Ly, Nhà xuất bản Văn hóa Thông tin, Hà Nội, 1997, trang 91.
  5. ↑ Nguyễn Huy Oánh, Quốc sử toản yếu, Nhà xuất bản Thuận Hóa, Thừa Thiên - Huế, 2004, trang 216.
  6. ↑ Viện Văn học, Thơ văn Lý-Trần, Tập 3, Nhà xuất bản Khoa học xã hội, Hà Nội, 1978, trang 220.
  7. ↑ Thời Bắc Ngụy, Hồ Thái hậu từng đưa một người cháu gái của mình lên ngôi, nhưng nói dối là con trai và chỉ được vài ngày thì bị phế truất, do đó công chúa Nguyên thị này thường không được coi là Hoàng đế
  8. ↑ 《宋史演义》：彼刘美人以色得幸，专宠后宫，亦何尝不自私欲所致乎？幸刘氏有吕武之才，无吕武之恶，其事郭后也以谨，其待杨妃也以和；即宫中侍儿，得幸生子，饰为己有，迹近诡秘，但上未敢欺罔真宗，下未忍害死李侍，第不过借此以攫后位，希图尊宠，狡则有之，而恶尚未也。然后世已深加痛嫉，至有狸奴换主之讹传，归罪郭槐，归功包拯，捕风捉影，全属荒唐。
  9. ↑ Paludan, 100
  10. ↑ 《全唐文·卷九十六》○改元载初赦文......朕又闻之，人必有名者，所以吐情自纪，尊事天人......朕宜以曌为名。自卦演龙图......
  11. ↑ 曌（汉语拼音：zhào），是“照”在则天文字中的写法，取“日月当空”之意。又作“瞾”，取“双目当空”之意。
  12. ↑ 《旧唐书·卷六·本纪第六》神龙元年……冬十一月壬寅……是日，崩于上阳宫之仙居殿，年八十三，谥曰则天大圣皇后……
  13. ↑ 《新唐书·卷七十六 列传第一·后妃上》神龙元年……是岁，后崩，年八十一。遗制称则天大圣皇太后……
  14. ↑ 《资治通鉴·卷二百八·唐纪二十四》（神龙元年）十一月……壬寅，则天崩于上阳宫，年八十二。遗制……
  15. 1 2 《资治通鉴·卷一百九十五·唐纪十一》（贞观十一年）十一月，辛卯，上幸怀州；丙午，还洛阳宫。故荆州都督武士彟女，年十四，上闻其美，召入后宫，为才人。贞观十二年......
  16. ↑ 陈洋. 解密武则天的出生时间和出生地. 编辑：蒲刚. 广元新闻网，来源：市图书馆. 2008-11-03 [2017-02-16] （简体中文）.
  17. ↑ 628年，其母杨氏为49周岁。
  18. ↑ Giang Lăng, Hồ Bắc, Trung Quốc ngày nay
  19. 1 2 Tân Đường thư, quyển 76.
  20. ↑ Cựu Đường thư, quyển 51
  21. ↑ 《舊唐書·卷51》：“后獨自如，曰：‘見天子庸知非福，何兒女悲乎？’”
  22. ↑ 《新唐书 卷七十六 列传第一》：“既见帝，赐号武媚。及帝崩，与嫔御皆为比丘尼。”
  23. 1 2 Tư trị thông giám, quyển 199
  24. 1 2 3 4 5 6 7 Tư trị thông giám, quyển 206
  25. ↑ 《唐会要·卷三》：“贞观十年，文德皇后崩天。太宗闻武士箺女有才貌，召入宫，以为才人。时上在东宫，因入侍，悦之。太宗崩，随嫔御之例出家，为尼感业寺。上因忌日行香，见之。武氏泣，上亦潸然。”
  26. ↑ Paludan, 96
  27. ↑ Bá Dương, Outlines of the History of the Chinese (中國人史綱, vol. 2, p. 520.
  28. ↑ 《舊唐書·卷五十一·后妃上》：“初，武皇后貞觀末隨太宗嬪御居於感業寺，后及左右數為之言，高宗由是復召入宮，立為昭儀。”
  29. ↑ 《旧唐书·本纪·卷六》：大帝于寺见之，复召入宫，拜昭仪。时皇后王氏、良娣萧氏频与武昭仪争宠，互谗毁之，帝皆不纳。
  30. ↑ 《新唐书·卷七十六·列传第一》: 昭仪生女，后就顾弄，去，昭仪潜毙儿衾下，伺帝至，阳为欢言，发衾视儿，死矣。又惊问左右，皆曰："后适来。"昭仪即悲涕，帝不能察，怒曰："后杀吾女，往与妃相谗媢，今又尔邪！"由是昭仪得入其訾，后无以自解，而帝愈信爱，始有废后意。
  31. ↑ 《资治通鉴·卷第一百九十九》: 王皇后、萧淑妃与武昭仪更相谮诉，上不信后、淑妃之语，独信昭仪。后不能曲事上左右，母魏国夫人柳氏及舅中书令柳奭入见六宫，又不为礼。武昭仪伺后所不敬者，必倾心与相结，所得赏赐分与之。由是后及淑妃动静，昭仪必知之，皆以闻于上。后宠虽衰，然上未有意废也。会昭仪生女，后怜而弄之，后出，昭仪潜扼杀之，覆之以被。上至，昭仪阳欢笑，发被观之，女已死矣，即惊啼。问左右，左右皆曰：“皇后适来此。”上大怒曰：“后杀吾女！”昭仪因泣诉其罪。后无以自明，上由是有废立之志。又畏大臣不从，乃与昭仪幸太尉长孙无忌第，酣饮极欢，席上拜无忌宠姬子三人皆为朝散大夫，仍载金宝缯锦十车以赐无忌。上因从容言皇后无子以讽无忌，无忌对以他语，竟不顺旨，上及昭仪皆不悦而罢。昭仪又令母杨氏诣无忌第，屡有祈请，无忌终不许。礼部尚书许敬宗亦数劝无忌，无忌厉色折之。
  32. ↑ 《新唐书·后妃传》：久之，欲进号“宸妃”，侍中韩瑗、中书令来济言：“妃嫔 有数，今别立号，不可。”昭仪乃诬后与母厌胜，帝挟前憾，实其言，将遂废之。 长孙无忌、褚遂良、韩瑗及济濒死固争，帝犹豫；而中书舍人李义府、卫尉卿许敬 宗素险侧，狙势即表请昭仪为后，帝意决，下诏废后。
  33. 1 2 Tư trị thông giám, quyển 200
  34. ↑ 《资治通鉴·唐纪十六》：故后王氏、故淑妃萧氏，并囚于别院，上尝念之，间行至其所，见其室封闭极密，惟窍壁以通食器，恻然伤之，呼曰：“皇后、淑妃安在？”王氏泣对曰：“妾等得罪为宫婢，何得更有尊称！”又曰：“至尊若念畴昔，使妾等再见日月，乞名此院为回心院。”上曰：“朕即有处置。”武后闻之，大怒，遣人杖王氏及萧氏各一百，断去手足，捉酒甕中，曰：“令二妪骨醉！”数日而死，又斩之。王氏初闻宣敕，再拜曰：“愿大家万岁！昭仪承恩，死自吾分。”淑妃骂曰：“阿武妖猾，乃至于此！愿他生我为猫，阿武为鼠，生生扼其喉。”由是宫中不畜猫。寻又改王氏姓为蟒氏，萧氏为枭氏。武后数见王、萧为祟，被发沥血如死时状。后徙居蓬莱宫，复见之，故多在洛阳，终身不归长安。
  35. ↑ Cựu Đường thư, quyển 6
  36. ↑ Trường Sa, Hồ Nam, Trung Quốc hiện nay
  37. ↑ Cựu Đường thư, quyển 80
  38. ↑ Nay thuộc địa phận Quý Châu
  39. ↑ Tân Đường thư, quyển 105
  40. 1 2 3 4 5 Tư trị thông giám, quyển 201
  41. 1 2 3 4 Tư trị thông giám, quyển 202
  42. ↑ Thái Nguyên, Sơn Tây, Trung Quốc hiện nay
  43. ↑ 《资治通鉴·唐纪十七》：初，武后能屈身忍辱，奉顺上意，故上排群议而立之；及得志，专作威福，上欲有所为，动为后所制，上不胜其忿。有道士郭行真，出入禁中，尝为厌胜之术，宦者王伏胜发之。上大怒，密召西召侍郎、同东西台三品上官仪议之。仪因言：“皇后专恣，海内所不与，请废之。”上意亦以为然，即命仪草诏。左右奔告于后，后遽诣上自诉。诏草犹在上所，上羞缩不忍，复待之如初；犹恐后怨怒，因绐之曰：“我初无此心，皆上官仪教我。”自是上每视事，则后垂帘于后，政无大小皆与闻之。天下大权，悉归中宫，黜陟、生杀，决于其口，天子拱手而已，中外谓之二圣。
  44. ↑ Đỗ Phủ, 《自京赴奉先县咏怀五百字》：“圣人筐篚恩，实愿邦国活。” 仇兆鳌 注：“ 唐 人称天子皆曰圣人。”
  45. ↑ Cựu Đường thư, quyển 6,: 帝自顯慶已後，多苦風疾，百司表奏，皆委天后詳決。自此內輔國政數十年，威勢與帝無異，當時稱為「二聖」。
  46. ↑ Tân Đường thư, quyển 76:初，元舅大臣怫旨，不閱歲屠覆，道路目語，及儀見誅，則政婦房帷，天子拱手矣。群臣朝、四方奏章，皆曰「二聖」。
  47. ↑ 《资治通鉴·唐纪·唐纪十七》：冬，十月，癸丑，皇后表称“封禅旧仪，祭皇地礻氏，太后昭配，而令公卿行事，礼有未发，至日，妾请帅内外命妇奠献。”诏：“禅社首以皇后为亚献，越国太妃燕氏为终献。”壬戌，诏：“封禅坛所设上帝、后土位，先用藁秸、陶匏等，并宜改用茵褥、罍爵，其诸郊祀亦宜准此。”又诏：“自今郊庙享宴，文舞用《功成庆善之乐》，武舞用《神功破陈之乐》。” 丙寅，上发东都，从驾文武仪仗，数百里不绝。列营置幕，弥亘原野。东自高丽，西至波斯、乌长诸国朝会者，各帅其属扈从，穹庐毳幕，牛羊驼马，填咽道路。时比岁丰稔，米斗至五钱，麦、豆不列于市。
  48. ↑ Cựu Đường thư, quyển 86
  49. ↑ Tân Đường thư, quyển 4
  50. ↑ Chiết Giang, Giang Tô, Trung Quốc hiện nay
  51. ↑ Cựu Đường thư, quyển 51
  52. 1 2 3 4 5 Tư trị thông giám, quyển 203
  53. ↑ 舊唐書/卷5:... 宣遺詔：「七日而殯，皇太子即位于柩前。園陵制度，務從節儉。軍國大事有不決者，取天后處分。」
  54. ↑ Paludan, 97
  55. ↑ 《旧唐书》：弘道元年十二月丁巳，大帝崩，皇太子显即位，尊天后为皇太后。既将篡夺，是日自临朝称制。庚午，加授泽州刺史、韩王元嘉为太尉，豫州刺史、滕王元婴为开府仪同三司，绛州刺史、鲁王灵夔为太子太师，相州刺史、越王贞为太子太傅，安州都督、纪王慎为太子太保。元嘉等地尊望重，恐其生变，故进加虚位，以安其心。甲戌，刘仁轨为尚书左仆射，岑长倩为兵部尚书，魏玄同为黄门侍郎，并依旧知政事。刘齐贤为侍中，裴炎为中书令。嗣圣元年春正月甲申朔，改元。
  56. ↑ 《资治通鉴·唐纪十九》：九月，甲寅，赦天下，改元。旗帜皆从金色。八品以下，旧服青者更服碧。改东都为神都，宫名太初。又改尚书省为文昌台，左、右仆射为左、右相，六曹为天、地、四时六官；门下省为鸾台，中书省为凤阁，侍中为纳言，中书令为内史；御史台为左肃政台，增置右肃政台；其馀省、寺、监、率之名，悉以义类改之。
  57. 1 2 3 4 5 6 Tư trị thông giám, quyển 204
  58. 1 2 3 4 5 6 Tư trị thông giám, quyển 205
  59. ↑ 《舊唐書·本紀第六·則天皇后》: 二年春正月，皇太后下詔，復政于皇帝。以皇太后既非實意，乃固讓。皇太后仍依舊臨朝稱制，大赦天下。初令都督、刺史並准京官帶魚。
  60. ↑ Nay thuộc Dương Châu, Giang Tô, Trung Quốc
  61. ↑ 《资治通鉴·唐纪十九》：垂拱二年……春，正月，太后下诏复政于皇帝。睿宗知太后非诚心，奉表固让；太后复临朝称制。辛酉，赦天下。三月，戊申，太后命铸铜为匦，置之朝堂，以受天下表疏铭。其东曰“延恩”，献赋颂、求仕进者投之；南曰：“招谏”，言朝政得失者投之；西曰：“伸冤”，有冤抑者投之；北曰：“通玄”，言天象灾变及军机秘计者投之。命正谏、补阙、拾遗一人掌之，先责识官，乃听投表疏。
  62. ↑ Trú Mã Điếm, Hà Nam, Trung Quốc hiện nay
  63. ↑ Liêu Thành, Sơn Đông, Trung Quốc hiện nay
  64. ↑ 《资治通鉴·卷二百三·唐紀十九》: 武承嗣請太后追王其祖，立武氏七廟，太后從之。裴炎諫曰：「太后母臨天下，當示至公，不可私於所親。獨不見呂氏之敗乎！」太后曰：「呂後以權委生者，故及於敗。今吾追尊亡者，何傷乎！」對曰：「事當防微杜漸，不可長耳。」太后不從。己巳，追尊太后五代祖克己為魯靖公，妣為夫人；高祖居常為太尉、北平恭肅王，曾祖儉為太尉、金城義康王，祖華為太尉、太原安成王，考士擭為太師、魏定王；祖妣皆為妃。裴炎由是得罪。又作五代祠堂於文水。
  65. ↑ 《资治通鉴·卷二百四·唐紀二十》: 春，正月，乙卯朔，大饗萬象神宮，太后服袞冕，搢大圭，執鎮圭為初獻，皇帝為亞獻，太子為終獻。先詣昊天上帝座，次高祖、太宗、高宗，次魏國先王，次五方帝座。太后御則天門，赦天下，改元。丁巳，太后御明堂，受朝賀。戊午，布政於明堂，頒九條以訓百官。己未，御明堂，饗群臣。二月，丁酉，尊魏忠孝王曰周忠孝太皇，妣曰忠孝太后，文水陵曰章德陵，咸陽陵曰明義陵。置崇先府官。戊戌，尊魯公曰太原靖王，北平王曰趙肅恭王，金城王曰魏義康王，太原王曰周安成王。
  66. ↑ 《旧唐书·本紀第六·則天皇后》：四年春二月，毀乾元殿，就其地造明堂。山東、河南甚饑乏，詔司屬卿王及善、司府卿歐陽通、冬官侍郎狄仁傑巡撫賑給。夏四月，魏王武承嗣偽造瑞石，文云：「聖母臨人，永昌帝業。」令雍州人唐同泰表稱獲之洛水。皇太后大悅，號其石為「寶圖」，擢授同泰遊擊將軍。五月，皇太后加尊號曰聖母神皇。秋七月，大赦天下。改「寶圖」曰「天授聖圖」，封洛水神為顯聖，加位特進，並立廟。就水側置永昌縣。天下大酺五日。八月壬寅，博州刺史、琅邪王沖據博州起兵，命左金吾大將軍丘神勣為行軍總管討之。庚戌，沖父豫州刺史、越王貞又舉兵於豫州，與沖相應。九月，命內史岑長倩、鳳閣侍郎張光輔、左監門大將軍鞠崇裕率兵討之。丙寅，斬貞及沖等，傳首神都，改姓為虺氏。曲赦博州。韓王元嘉、魯王靈夔、元嘉子黃國公譔、靈夔子左散騎常侍范陽王藹、霍王元軌及子江都王緒、故虢王元鳳子東莞公融坐與貞通謀，元嘉、靈夔自殺，元軌配流黔州，譔等伏誅，改姓虺氏。自是宗室諸王相繼誅死者，殆將盡矣。其子孫年幼者咸配流嶺外，誅其親党數百餘家。十二月己酉，神皇拜洛水，受「天授聖圖」，是日還宮。明堂成。
  67. ↑ 《資治通鑑·卷二百四·唐紀二十》: 九月，丙子，侍御史汲人傅遊藝帥關中百姓九百餘人詣闕上表，請改國號曰周，賜皇帝姓武氏，太后不許；擢遊藝為給事中。於是百官及帝室宗戚、遠近百姓、四夷酋長、沙門、道士合六萬餘人，俱上表如遊藝所請，皇帝亦上表自請賜姓武氏。戊寅，群臣上言：「有鳳皇自明堂飛入上陽宮，還集左台梧桐之上，久之，飛東南去；及赤雀數萬集朝堂。庚辰，太后可皇帝及群臣之請。壬午，御則天數，赦天下，以唐為周，改元。乙酉，上尊號曰聖神皇帝，以皇帝為皇嗣，賜姓武氏；以皇太子為皇孫。立武承嗣為魏王，三思為梁王，攸寧為建昌王，士擭兄孫攸歸、重規、載德、攸暨、懿宗、嗣宗、攸宜、攸望、攸緒、攸止皆為郡王，諸姑姊皆為長公主。
  68. ↑ 《資治通鑑·卷二百四·唐紀二十》: 惟千金長公主以巧媚得全，自請為太后女，仍改姓武氏；太后愛之，更號延安大長公主。
  69. ↑ 《资治通鉴·唐纪·唐纪二十一》：二月，己亥，吐蕃党项部落万馀人内附，分置十州。夏，四月，丙申，赦天下，改元如意。五月，吐蕃酋长曷苏帅部落请内附，以右玉钤卫将军张玄遇为安抚使，将精卒二万迎之。六月，军至大渡水西，曷苏事泄，为国人所擒。别部酋长昝捶帅羌蛮八千馀人内附，玄遇以其部落置莱川州而还。
  70. ↑ 《旧唐书·本纪·卷六》：冬十月，武威军总管王孝杰大破吐蕃，复龟兹、于阗、疏勒、 碎叶镇。
  71. ↑ 《资治通鉴·唐纪二十一》：正月，室韦反，遣右鹰扬卫大将军李多祚击破之。二月，武威道总管王孝杰破吐蕃孛攵论赞刃、突厥可汗俀子等于泠泉及大岭，各三万馀人，碎叶镇守使韩思忠破泥熟俟斤等万馀人。
  72. ↑ 《旧唐书·本纪·卷六》：秋八月，梁王武三思劝率诸蕃酋长奏请大征敛东都铜铁，造天枢于端门之外，立颂以纪上之功业。
  73. ↑ 《资治通鉴·唐纪二十一》：天枢成，高一百五尺，径十二尺，八面，各径五尺。下为铁山，周百七十尺，以铜为蟠龙麒麟萦绕之；上为腾云承露盘，径三丈，四龙人立捧火珠，高一丈。工人毛婆罗造模，武三思为文，刻百官及四夷酋长名，太后自书其榜曰“大周万国颂德天枢”。
  74. ↑ 《旧唐书·礼仪志》：时则天又于明堂后造天堂，以安佛像，高百余尺。始起建构，为大风振倒。俄又重营，其功未毕。证圣元年正月丙申夜，佛堂灾，延烧明堂，至曙， 二堂并尽。寻时又无云而雷，起自西北。
  75. ↑ Thuộc khu vực Triều Dương, Liêu Ninh hiện nay
  76. ↑ Thuộc khu vực Thạch Gia Trang, Hà Bắc hiện nay
  77. ↑ Tân Đường thư, quyển 198
  78. ↑ 《旧唐书》：天授元年，于东都创置武氏七庙，追尊周文王为始祖文皇帝，王子武为睿祖康皇帝，云武氏之先也。后五代祖赠太原靖王居常为严祖成皇帝，高祖赠赵肃恭王克己为肃祖章敬皇帝，曾祖赠魏康王俭为烈祖昭安皇帝，祖赠周安成王华为显祖文穆皇帝，考忠孝太皇为太祖孝明高皇帝，妣皆随帝号曰皇后。元庆为梁宪王，元爽为魏德王。又追封伯父及兄弟俱为王，诸姑姊为长公主。于是封承嗣为魏王，元庆子夏官尚书三思为梁王，后从父兄子纳言攸宁为建昌王，太子通事舍人攸归为九江王，司礼卿重规为高平王，左卫亲府中郎将载德为颍川王，右卫将军攸暨为千乘王，司农卿懿宗为河内王，左千牛中郎将嗣宗为临川王，右卫勋二府中郎将攸宜为建安王，尚乘直长攸望为会稽王，太子通事舍人攸绪为安平王，攸止为恒安王。又封承嗣男延基为南阳王，延秀为淮阳王，三思男崇训为高阳王，崇烈为新安王，后兄子赠陈王承业男延晖为嗣陈王，延祚为咸安王。
  79. ↑ 《资治通鉴·唐纪二十一》：户婢团儿为太后所宠信，有憾于皇嗣，乃谮皇嗣妃刘氏、德妃窦氏为厌咒。癸巳，妃与德妃朝太后于嘉豫殿，既退，同时杀之，瘗于宫中，莫知所在。皇嗣畏忤旨，不敢言，居太后前，容止自如。团儿复欲害皇嗣，有言其情于太后者，太后乃杀团儿。……甲寅，前尚方监裴匪躬、内常侍范云仙坐私谒皇嗣，腰斩于市。自是公卿以下皆不得见。
  80. ↑ Cựu Đường thư, quyển 89
  81. 1 2 3 Tư trị thông giám, quyển 207
  82. ↑ Cựu Đường thư, quyển 86
  83. ↑ Tân Đường thư, quyển 81
  84. ↑ Tân Đường thư, quyển 4
  85. ↑ 《舊唐書·卷二百七·唐紀二十三》: 太后寢疾，居長生院，宰相不得見者累月，惟張易之、昌宗侍側。疾少間，崔玄暐奏言：「皇太子、相王，仁明孝友，足侍湯藥。宮禁事重，伏願不令異姓出入。」太后曰：「德卿厚意。」易之、昌宗見太后疾篤，恐禍及己，引用黨援，陰爲之備。屢有人爲飛書及榜其事於通衢，云「易之兄弟謀反」，太后皆不問。辛未，許州人楊元嗣，告「昌宗嘗召術士李弘泰占相，弘泰言昌宗有天子相，勸於定州造佛寺，則天下歸心。」太后命韋承麇慶及司刑卿崔神慶、御史中丞宋璟鞫之。神慶，神基之弟也。承慶、神慶奏言：「昌宗款稱『弘泰之語，尋已奏聞」，准法首原；弘泰妖言，請收行法。」璟與大理丞封全禎奏：「昌宗龐榮如是，復召術士占相，志欲何求！弘泰稱筮得純《乾》，天子之卦。昌宗倘以弘泰爲妖妄，何不即執送有司！雖雲奏聞，終是包藏禍心，法當處斬破家。請收付獄，窮理其罪！」太后久之不應，璟又曰：「儻不即收系，恐其搖動眾心。」太后曰：「卿且停推，俟更檢詳文狀。」璟退，左拾遺江都李邕進曰：「向觀宋璟所奏，志安社稷，非爲身謀，願陛下可其奏。」太后不聽。尋敕璟揚州推按，又敕璟按幽州都督屈突仲翔贓污，又敕璟副李嶠安撫隴、蜀；璟皆不肯行，奏曰：「故事，州縣官有罪，品高則侍御史、卑則監察御史按之，中丞非軍國大事，不當出使。今隴、蜀無變，不識陛下遣臣出外何也？臣皆不敢奉制。」司刑少卿桓彥范上疏，以爲：「昌宗無功荷寵，而包藏禍心，自招其咎，此乃皇天降怒；陛下不忍加誅，則違天不祥。且昌宗既雲奏訖，則不當更與弘泰往還，使之求福禳災，是則初無悔心；所以奏者，擬事發則雲先已奏陳，不發則俟時爲逆。此乃奸臣詭計，若雲可捨，誰爲可刑！況事已再發，陛下皆釋不問，使昌宗益自負得計，天下亦以爲天命不死，此乃陛下養成其亂也。苟逆臣不誅，社稷亡矣。請付鸞臺鳳閣三司，考竟其罪！」疏奏，不報。崔玄暐亦屢以爲言，太后令法司議其罪。玄□弟司刑少卿忭，處以大辟。宋璟復奏收昌宗下獄。太后曰：「昌宗已自奏聞。」對曰：「昌宗爲飛書所逼，窮而自陳，勢非得已。且謀反大逆，無容首免。若昌宗不伏大刑，安用國法！」太后溫言解之。璟聲色逾厲曰：「昌宗分外承恩，臣知言出禍從，然義激於心，雖死不恨！」太后不悅，楊再思恐其忤旨，遽宣敕令出，璟曰：「聖主在此，不煩宰相擅宣敕命！」太后乃可其奏，遣昌宗詣台，璟庭立而按之；事未畢，太后遣中使召昌守特敕赦之。璟歎曰：「不先擊小子腦裂，負此恨矣！」太后乃使昌宗詣璟謝，璟拒不見。左台中丞桓彥范、右台中丞東光袁恕己共薦詹事司直陽嶠爲御史。楊再思曰：「嶠不樂搏擊之任如何？」彥范曰：「爲官擇人，豈必待其所欲！所不欲者，尤須與之，所以長難進之風，抑躁求之路。」乃擢爲右台侍御史。嶠，休之之玄孫也。先是李嶠、崔玄暐奏：「往屬革命之時，人多逆節，遂致刻薄之吏，恣行酷法。其周興等所劾破家者，並請雪免。」司刑少卿桓彥范又奏陳之，表疏前後十上，太后乃從之。中宗大和大聖大昭孝皇帝上
  86. ↑ 《舊唐書·卷二百七·唐紀二十三》: 癸卯，柬之、玄□、彥范與左威衞將軍薛思行等，帥左右羽林兵五百餘人至玄武門，遣多祚、湛及內直郎、駙馬都尉安陽王同皎詣東宮迎太子。太子疑，不出，同皎曰：「先帝以神器付殿下，橫遭幽廢，人神同憤，二十三年矣！今天誘其衷，北門、南牙，同心協力，以今日誅凶豎，復李氏社稷，願殿下暫至玄武門，以副眾望。」太子曰：「凶豎誠當夷滅，然上體不安，得無驚怛！諸公更爲後圖。」李湛曰：「諸將相不顧家族以徇社稷，殿下奈何欲納之鼎鑊乎！請殿下自出止之。」太子乃出。同皎扶抱太子上馬，從至玄武門，斬關而入。太后在迎仙宮，柬之等斬易之、昌宗於廡下，進至太后所寢長生殿，環繞侍衞。太后驚起，問曰：「亂者誰邪？」對曰：「張易之、昌宗謀反，臣等奉太子令誅之，恐有漏洩，故不敢以聞。稱兵宮禁，罪當萬死！」太后見太子曰：「乃汝邪？小子既誅，可還東宮！」彥范進曰：「太子安得更歸！昔天皇以愛子托陛下，今年齒已長，久居東宮，天意人心，久思李氏。群臣不忘太宗、天皇之德，故奉太子誅賊臣。願陛下傳位太子，以順天人之望！」李湛，義府之子也。太后見之，謂曰：「汝亦爲誅易之將軍邪？我於汝父子不薄，乃有今日！」湛慚不能對。又謂崔玄暐曰：「他人皆因人以進，惟卿朕所自擢，亦在此邪？」對曰：「此乃所以報陛下之大德。」。於是收張昌期、同休、昌儀等，皆斬之，與易之、昌宗梟首天津南。是日，袁恕己從相王統南牙兵以備非常，收韋承慶、房融及司禮卿崔神慶繫獄，皆易之之黨也。初，昌儀新作第，甚美，逾於王主。或夜書其門曰：「一日絲能作幾日絡？」滅去，復書之，如是六七。昌儀取筆注其下曰：「一日亦足。」乃止。
  87. ↑ 《舊唐書·本紀第六》: 甲辰，皇太子監國，總統萬機，大赦天下。是日，上傳皇帝位於皇太子，徙居上陽宮。戊申，皇帝上尊號曰則天大聖皇帝。
  88. ↑ Academia Sinica-Chuyển hoán Trung Tây lịch
  89. ↑ 《新唐書·卷七十六》: 是歲，后崩，年八十一。遺制稱則天大聖皇太后，去帝號。謚曰則天大聖后，祔乾陵。
  90. ↑ 《舊唐書·本紀第六》: 冬十一月壬寅，則天將大漸，遺制祔廟、歸陵，令去帝號，稱則天大聖皇后；其王、蕭二家及褚遂良、韓瑗等子孫親屬當時緣累者，咸令復業。是日，崩于上陽宮之仙居殿，年八十三，諡曰則天大聖皇后。二年五月庚申，祔葬於乾陵。
  91. ↑ Tình tiết bất ngờ về thân thế Võ Tắc Thiên | Thâm cung | Kienthuc.net.vn
  92. ↑ 伪临朝武氏者，性非和顺，地实寒微。昔充太宗下陈，曾以更衣入侍。洎乎晚节，秽乱春宫。潜隐先帝之私，阴图后房之嬖。入门见嫉，蛾眉不肯让人。掩袖工谗，狐媚偏能惑主。践元后于翚翟，陷吾君于聚麀。加以虺蜴为心，豺狼成性。近狎邪僻，残害忠良。杀姊屠兄，弑君鸩母。人神之所同嫉，天地之所不容。犹复包藏祸心，窥窃神器。君之爱子，幽在别宫。贼之宗盟，委以重任。呜呼！霍子孟之不作，朱虚侯之已亡。燕啄皇孙，知汉祚之将尽；龙漦帝后，识夏庭之遽衰。敬业皇唐旧臣，公侯冢子。奉先君之成业，荷本朝之厚恩。宋微子之兴悲，良有以也。袁君山之流涕，岂徒然哉！是用气愤风云，志安社稷，因天下之失望，顺宇内之推心，爰举义旗，以清妖孽。南连百越，北尽三河。铁骑成群，玉轴相接。海陵红粟，仓储之积靡穷。江浦黄旗，匡复之功何远！班声动而北风起，剑气冲而南斗平。喑呜则山岳崩颓，叱吒则风云变色。以此制敌，何敌不摧？以此图功，何功不克？公等或居汉地，或协周亲，或膺重寄于话言，或受顾命于宣室。言犹在耳，忠岂忘心。一抔之土未干，六尺之孤何托？倘能转祸为福，送往事居，共立勤王之勋，无废大君之命，凡诸爵赏，同指山河。若其眷恋穷城，徘徊歧路，坐昧先机之兆，必贻后至之诛。请看今日之域中，竟是谁家之天下
  93. ↑ 《新唐书·卷七十六·列传第一》：初，诏旨到，后再拜曰：“陛下万年！昭仪承恩，死吾分也。”至良娣，骂曰：“武氏狐媚，翻覆至此！我后为猫，使武氏为鼠，吾当扼其喉以报。”后闻，诏六宫毋畜猫。
  94. ↑ 《资治通鉴·唐纪十六》：故后王氏、故淑妃萧氏，并囚于别院，上尝念之，间行至其所，见其室封闭极密，惟窍壁以通食器，恻然伤之，呼曰：“皇后、淑妃安在？”王氏泣对曰：“妾等得罪为宫婢，何得更有尊称！”又曰：“至尊若念畴昔，使妾等再见日月，乞名此院为回心院。”上曰：“朕即有处置。”武后闻之，大怒，遣人杖王氏及萧氏各一百，断去手足，捉酒甕中，曰：“令二妪骨醉！”数日而死，又斩之。王氏初闻宣敕，再拜曰：“愿大家万岁！昭仪承恩，死自吾分。”淑妃骂曰：“阿武妖猾，乃至于此！愿他生我为猫，阿武为鼠，生生扼其喉。”由是宫中不畜猫。寻又改王氏姓为蟒氏，萧氏为枭氏。武后数见王、萧为祟，被发沥血如死时状。后徙居蓬莱宫，复见之，故多在洛阳，终身不归长安。
  95. ↑ 《唐诗纪事》：天授二年腊，卿相欲诈花发，请幸上苑，有所谋也。许之，寻疑有异图，乃遣使宣诏云云。于是凌晨名花布苑，群臣咸服其异。
  96. ↑ 《控鹤监秘记》：武后怒曰：“朕曲予宽容，犹不一律遵旨着花，殊堪痛恨，上苑中岂容栽此玩旨花卉，岂能更容此花，将牡丹掘起，解赴洛阳，着节度使每岁采贡丹皮若干，以供药料，亦使牡丹永受剥皮之创。”而由是洛阳牡丹日渐滋生，以志盛。
  97. ↑ “Chuyện trả thù kinh hãi của nữ hoàng dâm tặc”. Báo điện tử Người đưa tin. Truy cập 21 tháng 3 năm 2015. 

Chú thích sự kiện

  1. ^ Năm được suy ra từ tuổi khi chết được ghi trong Tân Đường thư (新唐書), biên soạn vào năm 1045-1060, là năm được các nhà sử học hiện đại lựa chọn. Năm sinh được tính từ Cựu Đường thư (舊唐書), soạn vào năm 941-945, là 623. Năm sinh được tính ra từ Tư trị thông giám được soạn vào năm 1065-1084, là 624. Được Đường Thái Tông đặt tên vào cuối những năm 630 sau khi bà đã vào hoàng cung (xem trong bài).
  2. ^ Tên bà tự chọn, không phải tên thật. Bà đã phát minh ra ký tự Trung Quốc này vào tháng 12, 689 và lấy đó làm tên. Trở thành tên húy của bà khi bà lên ngôi vào năm sau. Một số nguồn xác nhận rằng từ này được viết trên thực tế Chiếu (瞾). Một số nguồn cũng cho rằng tên gốc bà được đặt là Chiếu (照), và rằng năm 689 bà chỉ đổi những phần cấu thành tên bà, nhưng điều này không được xác nhận trong Cựu Đường thư và trong Tân Đường thư.
  3. ^ Bà đã nắm một phần quyền lực vào năm 660, và nắm hoàn toàn quyền lực từ tháng 1, 665 (xem bài bên trong). Nhà Chu được tuyên bố thành lập vào 16 tháng 10, 690, và xưng đế vào 19 tháng 10, giáng con bà Đường Duệ Tông làm người thừa tự.
  4. ^ Mất quyền lực sau cuộc đảo chính trong hoàng cung 10 tháng 2, 705. Sau đó vào 22 tháng 2 bị bắt buộc phải trao lại chức vị cho con trai lớn, được lập làm Đường Trung Tông vào 23 tháng 2
  5. ^ Nhà Chu bị bãi bỏ trước khi bà chết, và bà bị giáng xuống cấp ngôi hoàng hậu khi chết, vì thế bà không có miếu hiệu. Tại Trung Quốc, hoàng hậu không giống như các hoàng đế cai trị, không được trao miếu hiệu.
  6. ^ Tắc Thiên là người đầu tiên được trao huy hiệu (徽號) vào tháng 2, 705 bởi người con trai được tái lập làm vua là Trung Tông. Huy hiệu đã được sử dụng làm thụy hiệu của bà tên khi bà chết mười tháng sau đó.
  7. ^ Tên thụy cuối cùng của bà được đặt vào tháng 7, 749.

Liên quan